شهادت امام کاظم(ع)/2
دوران حبس و مظلومیت امام موسی کاظم(ع)
امام کاظم(ع)، در طول دوران امامتش چندین بار از سوی خلفای عباسی احضار و زندانی شد.
نخستین بار در زمان خلافت مهدی عباسی، امام را به دستور خلیفه از مدینه به بغداد منتقل کردند.
هارون نیز دو بار امام را زندانی کرد.
زمانِ دستگیری و زندان اول، در منابع ذکر نشده ولی دومین بار در ۲۰ شوال سال ۱۷۹ق در مدینه دستگیر و در ۷ ذی حجه در بصره در خانه عیسی بن جعفر زندانی شد. بنا به گزارش شیخ مفید، هارون در سال ۱۸۰ق در نامه‌ای به عیسی بن جعفر، از او خواست امام را به قتل برساند، ولی او نپذیرفت.
امام را پس از مدتی به زندان فضل بن ربیع در بغداد منتقل کردند.
امام کاظم(ع) سال‌های پایانی عمر خود را در زندان‌های فضل بن یحیی و سندی بن شاهک گذراند.
در زیارت‌نامه امام کاظم(ع) با عبارت «الْمُعَذَّبِ فِی قَعْرِ السُّجُون»؛ کسی که در سیاه‌چال‌ها شکنجه می‌شد به او سلام داده شده است.
در زیارت نامه امام از زندان او به «ظُلَم‌المطامیر» نیز یاد شده.
«مطموره» زندانی را می‌گویند که مانند چاه به گونه‌ای باشد که جای پا دراز کردن و خوابیدن در آن ممکن نباشد. و نیز به جهت این که بغداد در مجاورت رود دجله است طبیعتا زندان‌های زیر زمینی مرطوب و نمناک (مطموره) بوده است.
📚منبع
تذکرة الخواص، ابن جوزی، ص٣١٣
كافی، شیخ کلینی، ج١، ص٤٧٨
عيون اخبارالرضا، شيخ صدوق، ج١، ص٨٦
الارشاد، شيخ مفيد، ج٢، ص ۲۳۷
كشف الغمه، اربلی، ج٢، ص٧٦٠
پس از شهادت امام موسی کاظم(ع)
بعد از شهادت امام، جنازه‌ی حضرتش را روی تابوت نهاده و از زندان بیرون آوردند، شخصی پیشاپیش جنازه فریاد می‌زد:
هذا اِمامُ الرَّفَضَة فَاعرِفُوهُ
این امام رافضیان است پس او را بشناسید.
جنازه‌ی امام را روی پل بغداد گذاشتند و به مردم اعلام نمودند بیایند، ملاحظه کنند که ایشان به مرگ طبیعی از دنیا رفته و اثر جراحت در بدنش دیده نمی‌شود.
یکی از شیعیان گفت: امام مرده و زنده ندارد، من از شخص امام جریان را سؤال می‌کنم، او نزدیک جنازه آمده عرض کرد: ای فرزند رسول خدا! تو راستگو و پدرت راستگو است به ما خبر بده که آیا تو را کشته‌اند یا خود از دنیا رفته‌ای؟
امام لب به سخن گشود و سه بار فرمود: «قَتلاً، قَتلاً، قَتلاً؛ مرا کشته‌اند.»
جنازه مطهر امام را به محل نگهبانان آوردند، مردم نیز اجتماع کردند و جنازه را با احترام تا قبرستان قریش تشییع نمودند.
📚منبع
سوگنامه آل محمّد صلّی الله علیه و آله و سلّم، محمدی اشتهاردی، ص ۱۰۴
شباهت سجده‌های امام کاظم(ع) و سجده‌های حضرت سیدالشهدا(ع)
حضرت موسی بن جعفر(ع) از صبح سجده می‌کرد تا ظهر و در وقت ظهر سر از سجده بر می‌داشت، نماز می‌کرد بی تجدید وضو. بعد از آن به سجده می‌رفت تا مغرب. مغرب سر از سجده بر می‌داشت بی آنکه تجدید وضو بفرماید، نماز می‌کرد.
ملعون کافر زندان‌بان به فضل گفت: در اندرون آن حجره نظر کن. گفت: نظر کردم چیزی ندیدم مگر یک وصله کرباسی که بر روی زمین افتاده بود.
ملعون گفت که آن موسی بن جعفر(ع) است، امام شماها.
تأمل کنید که چقدر حبس آن حضرت طول کشیده بود که از کثرت ضعف و لاغری در زیر آن قطعه کرباس پیداد نبوده!
این سجده آن حضرت بود. می‌خواهم حالا ملاحظه کنم در فضیلت سجده امام موسی بن جعفر(ع)در زندان با سجده آخرینِ حضرت سیّدالشهدا(ع).
در کربلا حضرت سجده‌های بسیار داشت ولی منظور، آن سجده آخرین حضرت است که در دم آخر جبین مبارک را بر زمین گذاشت. آن سجده که از آن وقتی که بر زمین گذاشت سر مبارک را اِلَی الآن برنداشت.
📚منبع
سخنرانی‌های اخلاقی، آیت الله حاج شیخ جعفر شوشتری(ره)، ص ۱۵۹
لعن غالیان توسط امام کاظم(ع)
در دوره امام کاظم(ع)، غالیان نیز فعال بودند. در این دوره فرقه بشیریه شکل گرفت که منسوب به محمد بن بشیر از اصحاب موسی بن جعفر بود. او در زمان حیات امام، دروغ‌هایی به آن حضرت می‌بست.(۱)
محمد بن بشیر می‌گفت آن کسی که مردم به عنوان موسی بن جعفر می‌شناسند، آن موسی بن جعفری نیست که امام و حجت خداوند است.(۲) و مدعی بود موسی بن جعفر حقیقی نزد وی است و می‌تواند امام را به آنها نشان دهد.(۳)
او در شعبده‌بازی مهارت داشت و صورتی مانند صورت امام کاظم(ع) ساخته بود و آن را به عنوان امام کاظم(ع) به مردم نشان می‌داد و برخی نیز فریب او را خورده بودند.(۴)
محمد بن بشیر و پیروانش قبل از شهادت امام کاظم(ع) در جامعه شایعه کرده بودند که امام کاظم(ع) زندان نرفته و زنده است و نمی‌میرد.(۵)
امام کاظم(ع) محمد بن بشیر را نجس می‌شمرد و لعن می‌کرد و ریختن خون او را مباح دانست.(۶)
📚منبع
(۱) التحریر الطاوسی، عاملی، ص۵۲۴
(۲) رجال، کشّی، ص۴۸۲
(۳) رجال، کشّی، ص۴۸۰
(۴) همان، ص ۴۸۰
(۵) جریان غلو در عصر امام کاظم(ع)، حاجی زاده، ص۱۱۲
(۶) رجال، کشّی، ص۴۸۲
امام کاظم(ع) صاحب ساق خرد شده در اثر حلقه‌های زنجیر
امام کاظم(ع) را با سه سلسله زنجیر با سنگینی سی رطل (حدود ۲۴ کیلوگرم) زندانی کرده بود.
به گونه‌ای که این زنجیرها بدن حضرت‌شان را زخم کرده بود. در زیارت‌نامه‌ای به این نکته مهم اشاره شده است: “ذِی السَّاقِ الْمَرْضُوضِ بِحَلَقِ الْقُیود؛ صاحب ساق خرد شده در اثر حلقه‌های زنجیر.»
📚منبع
دلائل الحجج علی البشر، سيد هاشم بحرانى، ج۶، ص۳۷۵
بحارالانوار، علامه مجلسی، ج۹۹، ص۱۷
در زیارت آن حضرت که سيّد جليل على بن طاووس(رضى) در كتاب «مصباح الزائر» آن را نقل کرده آمده است:
«اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ أَهْلِ بَیْتِهِ وَ صَلِّ عَلَى مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ وَصِیِّ الْأَبْرَارِ وَ إِمَامِ الْأَخْیَارِ وَ عَیْبَةِ الْأَنْوَارِ وَ وَارِثِ السَّکِینَةِ وَ الْوَقَارِ وَ الْحِکَمِ وَ الْآثَارِ الَّذِی کَانَ یُحْیِی اللَّیْلَ بِالسَّهَرِ إِلَى السَّحَرِ بِمُوَاصَلَةِ الاسْتِغْفَارِ حَلِیفِ السَّجْدَةِ الطَّوِیلَةِ وَ الدُّمُوعِ الْغَزِیرَةِ وَ الْمُنَاجَاةِ الْکَثِیرَةِ وَ الضَّرَاعَاتِ الْمُتَّصِلَةِ وَ مَقَرِّ النُّهَى وَ الْعَدْلِ وَ الْخَیْرِ وَ الْفَضْلِ وَ النَّدَى وَ الْبَذْلِ وَ مَأْلَفِ الْبَلْوَى وَ الصَّبْرِ وَ الْمُضْطَهَدِ بِالظُّلْمِ وَ الْمَقْبُورِ بِالْجَوْرِ وَ الْمُعَذَّبِ فِی قَعْرِ السُّجُونِ وَ ظُلَمِ الْمَطَامِیرِ ذِی السَّاقِ الْمَرْضُوضِ بِحَلَقِ الْقُیُودِ وَ الْجَنَازَةِ الْمُنَادَى عَلَیْهَا بِذُلِّ الاسْتِخْفَافِ وَ الْوَارِدِ عَلَى جَدِّهِ الْمُصْطَفَى وَ أَبِیهِ الْمُرْتَضَى وَ أُمِّهِ سَیِّدَةِ النِّسَاءِ.»
«خدایا درود فرست بر محمّد و اهل بیتش و درود فرست بر موسى بن جعفر، جانشین نیکوکاران و پیشواى خوبان و خزانه انوار و وارث آرامش و متانت و حکمت‌ها و آثار، آنکه همواره شب را با بیدارى تا سحر، با به هم پیوستن استغفار زنده مىداشت،
همپیمان سجدههاى طولانى و اشک‌هاى سرشار و راز و نیاز بسیار و نالههاى به هم پیوسته و قرارگاه خرد و عدالت و خوبى و کرم و بذل و خوگرفته به بلا و صبر، پایمال شده به ستم و دفن شده به بىعدالتى و معذّب در عمق زندان‌ها و تاریکی‌هاى زیرزمین‌ها، با ساق کوبیده، به حلقههاى زنجیرها و جنازهاى که با خوارى و سبک انگاشتن بر آنجار زده شده، وارد شونده بر جدّش مصطفى و پدرش مرتضى و مادرش سرور بانوان.»
📚منبع
مصباح الزائر، سید بن طاووس، زیارت‌نامه امام کاظم علیه‌السلام
بحارالانوار، علامه مجلسی، ج ۹۹، ص ۱۷
مرا از دست هارون‌الرشید خلاص کن
از روایات استفاده می‌شود که امام موسی بن جعفر(ع) را در زندان و در میان سیاه‌چال‌ها شکنجه می‌دادند و غل و زنجیر آهنین به پای مبارکش بسته بودند. سختی زندان سندی بن شاهک به گونه‌ای بود که دعاهای آن حضرت عوض شد و با خدا چنین مناجات می‌فرمود:
« … یا مخلص الشجر من بین رمل و ماء و طین. یا مخلص النار من بین الحدید و الحجر. یا مخلص اللبن من بین فرث و دم. یا مخلص الولد من بین مشیمة و رحم. یا مخلص الروح من الأحشاء و الامعاء خلصنی من ید هارون الرشید.»
«ای خداوندی که گیاه را از بین آب و گل و ریگ نجات می‌دهی. ای خداوندی که آتش را از بین آهن و سنگ، رهایی می‌بخشی. ای خداوندی که شیر را از بین غذاهای هضم شده و خون خلاص می‌کنی. ای خداوندی که بچه را از میان پرده رحم نجات می‌بخشی. ای خداوندی که روح را از میان و درون حجاب‌ها، خلاص می‌کنی. مرا از دست هارون‌الرشید خلاص کن.»
📚منبع
عیون اخبار الرضا، شیخ صدوق، ج ۱، ص ۹۴
