روایات مناجاتی/1 (مناجات)
فرازی از دعای ۱۶ صحیفه سجادیه
حضرت زین العابدین(ع) در فرازی از دعای شانزدهم صحیفه سجادیه «دعای درخواست عفو و گذشت از گناهان» به خداوند عرضه می‌دارد:
«يا الهى لَو بَكيتُ اليك حتَّى تَسقُط أشفارُ عينىَّ و أنتَحبتُ حتَّى ينقطع صَوتى، وقُمْتُ لكَ حتّى تَتَنَشَّرَ قَدَمَايَ، و ركعتُ لكَ حتّى ينخلع صُلبي و سَجدتُ لكَ حتّى تَتَفَقَّأَ حَدَقَتاي واكلْتُ تُرابَ الارض طولَ عُمرى و شَربتُ ماءَ الرَّمَادِ اخِرَ دَهری وَ ذكرتُكَ في خِلالَ ذلك حتى يَكلَّ لسانى، ثُمَّ لَمْ ارفع طَرفي الى افاق السَّمَاءِ استِحياءً مِنکَ، ما استوجَبْتُ بذلِكَ مَحو سَيِّئةٍ واحدَةٍ من سَيِّئاتي.»
«ای خدای من! اگر آن‌قدر به درگاهت گریه کنم که مژگان دیدگانم همه فرو ریزد و چنان ناله و فریاد زنم که صدایم قطع شود و آن‌قدر در طاعتت به پا بایستم که قدم‌هایم متلاشی گردد و چندان در حضورت به رکوع روم که ستون فقراتم در هم شکند و چندان در حضورت به سجده درافتم تا آنکه حدقه‌ی چشمانم بیرون افتد.»
«و اگر خاک زمین را همه‌ی عمر بخورم و تا پایان عمرم آب گل‌آلود بنوشم و در خلال این احوال، همه را به ذکر تو مشغول باشم تا زبانم از تکلّم فرو ماند و آنگاه از شرم و حیا به اطراف آسمان تو سر بلند نکنم با این کارها هنوز مستوجب و مستحق محو یک گناه از معاصی (بسیار) خود نخواهم‌بود.»
📚منبع
صحیفه سجادیه، دعای شانزدهم
👈گریز
آری! برای بخشش گناه جا دارد این‌چنین انسان خود را به مشقت بیاندازد تا بلکه یک گناهش پاک شود.
اما در روایات فراوان داریم که با یک قطره اشک برای سیدالشهداء علیه‌السلام خداوند تمام گناهان مومن را مورد بخشش خویش قرار می‌دهد.
برای نمونه امام رضا(ع) فرمودند:
«يَا ابْنَ شَبِيبٍ إِنْ بَكَيْتَ عَلَى الْحُسَيْنِ حَتَّى تَصِيرَ دُمُوعُكَ عَلَى خَدَّيْكَ غَفَرَ اللَّهُ لَكَ كُلَّ ذَنْبٍ أَذْنَبْتَهُ صَغِيراً كَانَ أَوْ كَبِيراً قَلِيلًا كَانَ أَوْ كَثِيراً .»
«همین که اشک چشمانت از گونه‌هایت جاری می‌شود خدا تمام گناهانت را می‌بخشد؛ صغیره باشد، کبیره باشد، کوچک باشد یا بزرگ باشد.»
📚منبع
اقبال الأعمال، ابن طاووس، ج ۲، ص ۵۴۵
دستور خداوند به حضرت موسی(ع) برای شیوه مناجات
در آنچه به حضرت موسی(ع) وحی شده آمده‌است:
«یا موسی! کنْ إِذَا دَعَوْتَنِی خَائِفاً مُشْفِقاً وَجِلاً وَ عَفِّرْ وَجْهَكَ فِی اَلتُّرابِ وَ اُسْجُدْ لِی بِمَكَارِمِ وَ اُسْجُدْ لِی بِمَكَارِمِ بَدَنک… وَ نَاجِنِی حَیْثُ تُنَاجِینِی بِخَشْیَةٍ مِنْ قَلْبٍ وَجِلٍ.»
«ای موسی! به هنگامی‌که مرا می‌خوانی (به اقتضای درک عظمت و جلال من) ترسان و هراسان باش و روی خود را برای (تضرّع در حضور) من به خاک بمال و با گرامی‌ترین اعضای بدنت سجده به پیشگاه من آور و با قلبی خائف و بیمناک (از جلال و کبریای من) به مناجات من بپرداز.»
📚منبع
عدة الداعی و نجاح الساعی، ابن فهد حلی، جز ۱، ص ۱۵۹
حدیث امام صادق(ع) در اهمیت اشک مناجات
الإمامُ الصّادقُ عليه السلام:
«ما مِن شيءٍ إلاّ و لَهُ كَيْلٌ أو وَزنٌ إلاّ الدُّموعَ، فإنّ القَطرةَ مِنها تُطْفِئُ بِحارا مِن نارٍ، و إذا اغْرَوْ رَقَتِ العَينُ بمائها لَم يَرْهَقْ وَجهَهُ قَتَرٌ و لا ذِلَّةٌ، فإذا فاضَتْ حَرَّمَهُ اللّه ُ على النّارِ، و لَو أنّ باكيا بكى في اُمَّةٍ لَرُحِموا.»
امام صادق(ع) فرمودند:
«هر چيزى پيمانه‌اى يا وزنى دارد مگر اشك‌ها؛ زيرا قطره‌اى اشک، درياهايى از آتش را فرو مى‌نشاند. هرگاه چشم غرق در اشک خود شود، گَرد هيچ فقر و ذلّتى بر چهره آن نمى‌نشيند و هرگاه اشک‌ها سرازير شود خداوند آن چهره را بر آتش حرام مى‌گرداند و اگر گرينده‌اى در ميان امّتى بگريد همه آن امّت مشمول رحمت می‌شوند.»
📚منبع
بحارالأنوار، علامه مجلسی، ج ۱۴، ص ۳۳۱
سیره‌ی مناجاتى رسول خدا(ص)
از امام حسین(ع) روایت شده‌است که فرمودند:
«اِنّ رَسُول الله(ص) كَانَ يَرفع يَديه اِذا اَبتَهل و دَعا كَمَا يَستطعم المسكين.»
«هر گاه رسول خدا(ص) دعا می‌نمود دستهایش را به سوی آسمان بلند می‌نمود و تضرع و زاری می‌کرد و همچون فقیری که به دنبال یافتن غذاست از خداوند حوائج خود را می‌طلبید.»
امام صادق(ع) فرمودند: «آن شبی که رسول اکرم(ص) در خانه ام‌سلمه بود، نیمه‌های شب ام‌سلمه دید رسول خدا(ص) در گوشه‌ای تاریک ایستاده و دست به آسمان بلند کرده و در حال مناجات و دعا اشک می‌ریزد و می‌گوید:
اللهم ولا تكلني الى نفسي طرفة عين ابداً.
خدایا! مرا هیچ گاه به اندازه‌ی یک چشم بر هم زدن به خودم وامگذار.
شنیدن این جمله‌ها با آن حالت، لرزه بر اندام امّ‌سلمه انداخت. رفت در گوشه‌ای نشست و شروع کرد به گریستن. گریه امّ‌سلمه به قدری شدید شد که رسول خدا(ص) از او پرسید چرا گریه می‌کنی؟»
امّ سلمه عرض کرد: پدر و مادرم به فدایت ای رسول خدا! چرا گریه نکنم؛ شما با آن مقام و منزلت که در نزد خداوند داری این چنین از خداوند ترسانی پس وای به حال مثل من.
رسول خدا(ص) فرمود: «ای ام‌سلمه! چطور می‌توانم نگران نباشم و خاطر جمع باشم. یونس پیغمبر یک لحظه به خود واگذاشته شد آمد به سرش آنچه آمد.»
📚منبع
مناجات‌خوانی، مجید عیوضی، ص31
نغمه‌های مناجاتی، ص ۷۵ به نقل از تفسیر نورالثقلین، ج ۳ ص ۴۵۰
سیره‌ی مناجاتی حضرت فاطمه(س)
قال رسول الله صلى الله عليه وسلم:
«وَ أَمَّا اِبْنَتی فَاطِمَةُ فَإِنَّهَا سَیِّدَةُ نِساءِ اَلْعَالَمِینَ مِنَ اَلْأَوَّلِینَ وَ اَلْآخِرِینَ وَ هِیَ بَضْعَةٌ مِنِّی وَ هَیْ نور عینی وَ هِیَ ثمرةُ فوادِی وَ هِیَ رُوحِیَ اَلَّتی بَیْنَ جَنْبَیَّ وَ هِیَ اَلْحَوْرَاءُ اَلْإِنْسیَّةُ مَتَی قَامَتْ فِی مِحْرَابِها بین یدی ربها جل جلالُهُ زَهَرَ نُورُهَا لِمَلاَئِکَةِ اَلسَّماءِ کَمَا یَزْهَرُ نُورُ اَلْکَوَاکِبِ لِأَهْلِ اَلْأَرْضِ و یَقُولُ اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لِمَلاَئِکَتِهِ یا مَلائِکَتی اُنْظُرُوا إِلَی أَمَتی فَاطِمَةَ سَیِّدَةِ إِمَائِی قَائِمَةً بَیْنَ یَدَیَّ تَرْتَعِدُ فَرَائِصُهَا مِنْ خِیفَتِی وَ قَدْ أَقْبَلَتْ عَبَهُاَتْ بِقَلْبِها اشهدکمْ أَنِّی قَدْ آمَنْتُ شِیعَتَها مِنَ النَّارِ.»
در ضمن حدیثی طولانی که از رسول خدا(ص) وارد شده، آمده‌است: «و اما دخترم فاطمه(س)، او بانوی زنان جهانیان از اولین و آخرین است، او پاره تن من است، نور چشم من، میوه دلم و همان روح من است که در کالبدم قرار دارد. او حوریه‌ای انسان‌گون است، هرگاه در محراب عبادتش در پیشگاه پروردگارش می‌ایستد نور او برای فرشتگان آسمان می‌درخشد، همان‌گونه که نور ستارگان برای ساکنان زمین درخشش دارد. خداوند به فرشتگانش می‌فرماید»:
«ای فرشتگان من، نگاه کنید به کنیز من فاطمه، که بانوی کنیزان من است و در پیشگاه من به عبادت ایستاده رگ و پیوندش از ترس مقام من می‌لرزد! او با دلش به بندگی و عبادت من روی آورده است. من شما را گواه می‌گیرم که شیعیان و پیروانش را از آتش در امان قرار دهم.»
📚منبع
بحار الأنوار، علامه مجلسی، ج ۴۳، ص ۱۷۲
سیره امام سجاد(ع) در مناجات
طاووس يمانی می‌گوید شبی در کنار کعبه بودم دیدم امام سجاد(ع) به حجر اسماعیل وارد گردید، به نماز ایستاد و به سجده رفت، با خود گفتم این مرد صالح از خاندان رسالت است خوب‌است از فرصت استفاده کرده و گوش کنم و بدانم در سجده چه می‌گوید.
شنیدم که می‌گفت: «عُبَيْدَكَ بِفنائِكَ مِسکینكَ ،بِفِنائِكَ، فَقيرُكَ بِفنائكَ، سائلكَ بِفَنائِكَ.»
«بنده کوچکت به در خانه تو آمده، بیچاره‌ی آستانت به درگاه تو آمده، فقیر تو به سوی تو آمده، درخواست‌کننده درگاهت سر به آستانت نهاده‌است.»
طاووس می‌گوید: من این کلمات را یاد گرفتم، در رفع گرفتاری و اندوه آنها را خواندم و اندوه و گرفتاریم بر طرف گردید.
📚منبع
مناجات خوانی، مجید عیوضی، ص ۴۲
نگاهی بر زندگی امام سجاد(ع)، ص ۱۱۵، به نقل از کشف الغمه، ج ۲، ص ۲۹۴
سیره مناجاتی امام محمدباقر(ع)
افلح غلام آزاد شده امام باقر(ع) می‌گوید:
«امام باقر(ع) را در کنار کعبه دیدم. زار زار و های‌های گریه می‌کرد به آن حضرت عرض کردم پدر و مادرم به فدایت، مردم به شما نگاه می‌کنند مناسب است که آرام گریه کنی. در پاسخ فرمودند:
«وای بر تو ای افلح! چرا بلند گریه نکنم؟ شاید خداوند متعال با نظر لطفش به من بنگرد تا در پرتو رحمتش در فردای قیامت در پیشگاهش رستگار شوم.»
نیز فرمود: «هیچ چیزی در پیشگاه خدا محبوب‌تر از سؤال و تقاضا از درگاه خدا نیست؛ دعا به قدری اثر بخش‌است که قضای الهی را هیچ چیز جز دعا دفع نمی‌کند.»
📚منبع
مناجات خوانی، مجید عیوضی، ص ۴۴
نگاهی بر زندگی امام باقر(ع)، ص ۱۱۱ به نقل از کشف الغمه، ج ۲، ص ۳۱۹
آثار گریه‌ی خائفانه
١. قال رسول الله صلى الله عليه و سلم: «ما مِنْ مُؤْمِنٍ يُخْرَجُ مِنْ عَينِه مِثْلُ ريش الذُّباب مِن الدُّمُوع فيصيب وَجْهَهُ إِلَّا حَرّمهُ الله عَلَى النَّار.» (۱)
رسول خدا(ص) فرمودند: «هیچ مؤمنی نیست که از چشمش به قدر بال مگسی اشک بیرون و به صورتش برسد مگر آنکه خدای تعالی او را بر آتش جهنم حرام می‌کند.»
٢. و قال: «لا تَرى النّار عَيْنُ بَكَتْ مِنْ خَشْيَة الله(۲)؛ چشمی که از خوف خدای تعالی گریه کند آتش دوزخ را نخواهد دید.»
٣. و قال: «البُكاء مِنْ خشية الله مِفْتَاحُ الرَّحْمَة وَ عَلَامَة القَبُول وَ بابُ الاجابة(٣)؛ گریه از خوف خدای تعالی، کلید رحمت و نشانه‌ی پذیرش و درب مستجاب شدن دعا است.»
۴. و قال: «إِذَا بَكيَ العَبدُ مِن خَشْية الله تَتَحاتٌ عَنهُ الذُّنوبِ كَمَا يَتَحاتَّ الوَرَق فَيبْقى كَيُومَ وَلَدته أُمُّه(۴)؛ هنگامی‌که بنده از خوف خدا گریه کرد گناهان از او همچون برگ درخت می‌ریزد پس هم چون روزی که مادرش او را زائیده است می‌شود.»
📚منبع
مناجات خوانی، مجید عیوضی، ص ۱۱۷
(1) رساله ی لقاءالله، ص ۱۴۶
(2) همان، ص ۱۴۸
(3) همان
(4) همان
پاداش گریه از ترس خدا
از امیرالمؤمنين علی(ع) روايت است: «هنگامی‌که خداوند با موسی تکلم کرد، حضرت موسی(ع) عرض کرد: بارالها پاداش کسی‌که چشمهایش از ترس تو اشک الود شود چیست؟»
فرمود: «ای موسی! صورتش را از حرارت آتش محفوظ می‌کنم و روز قیامت که روز وحشت بزرگ است به او امان می‌دهم.»
قال الصادق : «كُلّ عين باكيهِ يَوْمَ القِيَامَةِ إِلَّا ثَلَاثَ أَعْيُنِ: عَينٌ غَضَتْ عَنْ مَحارم الله وَ عَيْنٌ سَهَرتْ في طَاعَةِ اللهِ وَ عَيْنٌ بَكَتْ في جَوْفِ اللَّيلِ مِنْ خَشيَة الله.»
امام صادق(ع) فرمودند:
«همه چشم‌ها در روز قیامت می‌گرید مگر سه چشم. چشمی که از محرمات خدا پوشیده باشد و چشمی که در اطاعت خداوند شب زنده‌دار باشد و چشمی که در دل شب از ترس خدای تعالی گریه نماید.»
📚منبع
کافی، شیخ کلینی، ج ۲، ص ۸۰
