روایات مناجاتی/5
خوش‌گمانی و حسن‌ظن به خداوند
در روايت آمده‌است: هرگز بنده مؤمنى به خداوند عزيز و جليل حسن ظن نشان نمىدهد مگر آنكه خداوند متعال با او بر اساس همان ظن و گمان نيكش رفتار مى‌نمايد، چون خداوند، كريم است و شرم دارد از اينكه با گمان و اميد بنده‌اش مخالفت كند، بنابراين گمان‌تان را به خداوند نيك گردانيد و به‌سوى او ميل و رغبت نشان دهيد كه خودش مى‌فرمايد:
«الظَّانِّينَ بِاللَّهِ ظَنَّ السَّوْءِ عَلَيْهِمْ دائِرَةُ السَّوْءِ وَ غَضِبَ اللَّهُ عَلَيْهِمْ(سوره فتح، آيه ۶)؛(منافقين و مشركين) بر خدا گمان بد دارند و (بدين سبب) بدى برگردشان حلقه زد و خداوند نيز بر آنان خشم گرفت.»
در روايت آمده‌است كه خداوند متعال حساب خلق را كه رسيد، يك نفر باقى مىماند كه سيئاتش بر حسناتش فزونى دارد، ملائكه او را مىگيرند تا به سوى آتش ببرند در حالى كه او پشت سر خود را نگاه مى‌كند، در اين هنگام خداوند متعال فرمان مىدهد او را برگردانند آنگاه به او مى‌گويد: «چرا پشت سر خود را نگاه كردى؟» البته ذات اقدس الهى خود علت آن را مى‌داند.
آن فرد مى‌گويد: خدايا! گمان نيكوى من به تو اين نبود (كه مرا به آتش بسوزانى)، در اين‌جا خداوند سبحان مى‌فرمايد:
«ملائكه من، به عزت و جلالم سوگند! اين بنده حتى يك روز هم به من حسن ظن نداشت، اما او را به بهشت ببريد، چون ادعا كرد كه به من حسن ظنّ دارد.»
📚منبع
عدةالداعی، ابن فهد حلی
ده بار یا الله گفتن
از امام صادق- عليه‌السّلام- روايت شده‌است كه فرمود: «من قال: يا اللَّه، يا اللَّه، عشر مرّات قيل له؛ لبّيك عبدى سل حاجتك تعط؛ كسى كه ده بار بگويد يا اللَّه! يا اللَّه! به او ندا مى‌رسد: لبيك اى بنده من، حاجتت را بخواه تا به تو داده شود.»
و نيز روايت شده‌است كه: «من قال: يا ربّاه، يا ربّاه، عشرا.»
«كسى كه ده بار بگويد يا ربّاه (به او نيز چنين ندايى مى‌رسد).»
و نظير اين دو است: يا ربّ، يا ربّ، و يا سيّداه، و نيز روايت شده‌است كه: «من قال في سجوده: يا اللَّه، يا ربّاه، يا سيّداه،- ثلاثا-؛ كسى كه در سجودش سه بار بگويد يا اللَّه! يا رباه! يا سيداه! همين گونه جواب مىشنود.»
📚منبع
عدةالداعی، ابن فهد حلی
استغفار از گناهان
«اَلمُؤمِنُ اِذا أحسَنَ اِستَبْشَرَ و اذا أَساءَ اِستَغفَر.»
«مؤمن کسی‌است که وقتی کار خوبی می‌کند شاد و خوشحال می‌شود و زمانی که گناهی مرتکب گردد استغفار و (از خداوند) طلب آمرزش می‌نماید.»(۱)
🟡 فضل بن عثمان مرادى گويد:
شنيدم امام صادق عليه‌السّلام مى‌فرمود كه: رسول خدا صلّى اللّه عليه و اله فرموده است: «چهار خصلت است كه در هركس باشد موجب هلاكت اوست پس آنها هلاک نسازند جز كسى كه مستحق هلاكت باشد.
هرگاه بنده‌اى قصد كار خير كند که آن را انجام دهد، اگر آن را هم نكند، خدا برايش بر اثر حسن نيت حسنه‌اى نويسد و اگر آن را به جا آورد، خدا برايش ده حسنه مى‌نويسد.»
«و هرگاه قصد كار بد كند اگر آن را نكند چيزى براى او نوشته نشود و اگر آن كار بد انجام دهد هفت ساعت به او مهلت مى‌دهند و فرشته كاتب حسنات، به فرشتۀ سيئات كه بر دست چپ است مى‌گويد: شتاب مكن، بسا باشد كه دنبال آن، كار خيرى كند كه آن را محو سازد.» زيرا خداى عز و جل فرمايد: «إِنَّ الحَسَناتِ يُذهِبنَ السَّيِّئَاتِ؛ به‌راستى حسنات سيئات را از بين ببرند.»(سوره هود، آیه ۱۱۴)
«يا آنكه استغفار كند و آمرزش بخواهد و اگر او در دنبال آن گناه بگويد: اَسْتَغْفِرُ اَللَّهَ اَلَّذِي لاَ إِلَهَ إِلاَّ هُوَ عَالِمَ اَلْغَيْبِ وَ اَلشَّهَادَةِ اَلْعَزِيزَ اَلْحَكِيمَ اَلْغَفُورَ اَلرَّحِيمَ ذَا اَلْجَلاَلِ وَ اَلْإِكْرَامِ وَ أَتُوبُ إِلَيْهِ؛ از آن خدا آمرزش خواهم كه نيست معبود شايسته‌اى جز او كه داناى پنهان و آشكار است، عزيز و حكيم و آمرزنده و مهربان و صاحب جلال و اكرام است و به سوى او بازخواهيم گشت.»
بر او چيزى ننوشته و اگر هفت ساعت بگذرد و حسنه‌اى دنبالش نياورد و استغفار هم نكند، كاتب حسنات به كاتب سيئات گويد گناه را بر اين بدبخت محروم بنويس.»(۲)
🟡 عَلِيٌّ عَنْ أَبِيهِ عَنِ اِبْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ حَمَّادٍ عَنِ اَلْحَلَبِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اَللَّهِ عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ : أَنَّهُ سُئِلَ عَنِ اَلْقُنُوتِ فِي اَلْوَتْرِ هَلْ فِيهِ شَيْءٌ مُوَقَّتٌ يُتَّبَعُ وَ يُقَالُ فَقَالَ لاَ أَثْنِ عَلَى اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ صَلِّ عَلَى اَلنَّبِيِّ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ اِسْتَغْفِرْ لِذَنْبِكَ اَلْعَظِيمِ ثُمَّ قَالَ كُلُّ ذَنْبٍ عَظِيمٌ.
حلبى گويد از امام صادق عليه‌السّلام پرسيدند: آيا در قنوت نماز وتر دعايى معيّن هست كه خوانده شود؟
فرمود: «نه، خداى عزّوجلّ را ستايش كن، بر پيامبر صلّى اللّه عليه و اله درود فرست و از گناه بزرگ خود طلب آمرزش نما.»
سپس فرمود: «و هرگناهى بزرگ است.»(۳)
🟡 عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ اِبْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ قَالَ: شَكَا اَلْأَبْرَشُ اَلْكَلْبِيُّ إِلَى أَبِي جَعْفَرٍ عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ أَنَّهُ لاَ يُولَدُ لَهُ فَقَالَ لَهُ عَلِّمْنِي شَيْئاً قَالَ اِسْتَغْفِرِ اَللَّهَ فِي كُلِّ يَوْمٍ أَوْ فِي كُلِّ لَيْلَةٍ مِائَةَ مَرَّةٍ فَإِنَّ اَللَّهَ يَقُولُ «اِسْتَغْفِرُوا رَبَّكُمْ إِنَّهُ كانَ غَفّاراً» إِلَى قَوْلِهِ: “وَ يُمْدِدْكُمْ بِأَمْوالٍ وَ بَنِين.”َ
راوى گويد: اَبرَش كلبى نزد امام باقر عليه‌السّلام گلايه نمود كه صاحب فرزند نمى‌شود و گفت: چيزى به من بياموز. فرمود: «در هر روز و هر شب صد مرتبه استغفار كن؛ زيرا خداوند مى‌فرمايد از پروردگار خود آمرزش خواهيد كه او بسيار آمرزنده است… و شما را با اموال و فرزندان يارى نمايد.»(۴)
🟡امام رضا(علیه‌السلام):
«تَعَطّروا بِالاِستغفارِ وَلا تَفضَحَنَّکُم رَوائِحُ الذُّنوبِ.»
«با استغفار کردن، خود را معطّر و خوشبو کنید تا رایحه (متعفن) گناه، شما را مفتضح ننماید!»(۵)
🟡 امام جعفرصادق(علیه‌السلام):
«لِکُلِّ داءٍ دَواءٌ وَ دَواءُ الذَّنبِ اَلاِستِغفارُ.»
«هر دردی دوا و درمانی دارد. داروی گناه، طلب آمرزش و استغفار کردن است.»(۶)
📚منبع
(۱) بحارالانوار، علامه مجلسی، ج ٧١، ص ٢٥٩
(۲) اصول کافی، شیخ کلینی، (ترجمه آیت اللهی)، ج ۴، ص ۲۶۳
(۳) ترجمه فروع کافی، شیخ کلینی، ج ۲، ص ۴۱۳
(۴) ترجمه فروع کافی، شیخ کلینی، ج،۷، ص۳۷
(۵) جامع احادیث‌الشیعه، طباطبایی بروجردی، ج ١۴، ص ٣٣٧
(۶) ثواب‌الاعمال، شیخ صدوق، ص ٣۶۵
گریه بر گناهان
🔴امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام:
«طوبی لِمَن بكَلی عَلی خَطیئتِهِ وَ أَمِنَ النّاسُ شَرَّهُ.»
«خوشا به حال کسی‌که به خاطر گناهانی که مرتکب شده گریه می‌کند (و پشیمان است) و مردم دیگر از شر و آزار او در امان هستند.»(۱)
🔴 الإمام عليّ عليه السلام:
«بُكاءُ العَبدِ مِن خَشيَةِ اللّهِ يُمَحِّصُ ذُنوبَهُ.»
«گريستن بنده از ترس خدا، گناهانش را پاک مى‌كند.»(۲)
🔴 فِیمَا نَاجَى بِهِ اللَّهُ مُوسَى (علیه السلام) عَلَى الطُّورِ أَنْ: «یَا مُوسَى أَبْلِغْ قَوْمَکَ أَنَّهُ مَا یَتَقَرَّبُ إِلَیَّ الْمُتَقَرِّبُونَ بِمِثْلِ الْبُکَاءِ مِنْ خَشْیَتِی وَ مَا تَعَبَّدَ إِلَیَّ الْمُتَعَبِّدُونَ بِمِثْلِ الْوَرَعِ عَنْ مَحَارِمِی وَ لَا تَزَیَّنَ لِیَ الْمُتَزَیِّنُونَ بِمِثْلِ الزُّهْدِ فِی الدُّنْیَا عَمَّا بِهِمُ الْغِنَى عَنْهُ قَالَ فَقَالَ مُوسَى (علیه السلام) یَا أَکْرَمَ الْأَکْرَمِینَ فَمَا ذَا أَثَبْتَهُمْ عَلَى ذَلِکَ فَقَالَ یَا مُوسَى أَمَّا الْمُتَقَرِّبُونَ إِلَیَّ بِالْبُکَاءِ مِنْ خَشْیَتِی فَهُمْ فِی الرَّفِیقِ الْأَعْلَى لَا یُشَارِکُهُمْ فِیهِ أَحَدٌ.»
از نجواهاى خداوند متعال با موسى(علیه‌السلام) در کوه طور این بود:
«اى موسی! به قوم خود برسان که تقرّب جویان، با چیزى مانند گریستن از ترس من، به من نزدیک نشدند و متعبدان به چیزى مانند پرهیز از حرام‌هاى من مرا عبادت نکردند و آراستگان، به چیزى مانند بىاعتنایى به چیزهایى از دنیا که بدان نیاز ندارند، خویشتن را نیاراستند.»
موسى عرض کرد: اى گرامی‌ترین گرامیان! چه چیز آنان را در این راه، استوار و ثابت قدم گرداند؟
فرمود: «اى موسى! امّا آنان که با گریستن از ترس من جویاى تقرّب به من هستند، در اعلى علیّیناند و هیچ کس در این (مرتبه) با آنان شریک نیست.»(۳)
🔴 قالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه و آله: يا رَبِّ ! أيُّ عِبادِكَ أحَبُّ إلَيكَ؟
قالَ: «الَّذي يَبكي لِفَقدِ الصّالِحينَ، كَما يَبكِي الصَّبِيُّ عَلى فَقدِ أبَوَيهِ.»
پيامبر صلى الله عليه و آله فرمودند: «پروردگارا ! كدام يک از بندگانت نزد تو محبوب‌تر است؟»
خداوند فرمود: «آنكه براى از دست دادن نيكان، چنان بگريد كه كودک براى از دست دادن پدر و مادرش مى‌گريد.»(۴)
🔴عن النبی صلى الله عليه و آله:
«مَن بَكى مِن ذَنبٍ غَفَرَ اللّهُ لَهُ، ومَن بَكى مِن خَوفِ النّارِ أعاذَهُ اللّهُ مِنها.»
«هركس از گناهى گريه كند، خداوند، او را مى‌آمرزد و هركس از ترس آتش دوزخ بگريد، خداوند او را از آن، در پناه خود مى‌دارد.»(۵)
🔴 امام علی(ع): «وَ لَوْ أَنَّ النَّاسَ حِينَ تَنْزِلُ بِهِمُ النِّقَمُ وَ تَزُولُ عَنْهُمُ النِّعَمُ فَزِعُوا إِلَى رَبِّهِمْ بِصِدْقٍ مِنْ نِيَّاتِهِمْ وَ وَلَهٍ مِنْ قُلُوبِهِمْ لَرَدَّ عَلَيْهِمْ كُلَّ شَارِدٍ وَ أَصْلَحَ لَهُمْ كُلَّ فَاسِدٍ.»
«اگر مردم هنگامی‌که بلا به آنان می‌رسد، نزد خداوند زاری و تضرع می‌کردند، خداوند هر چیز گرفته شده‌ای را به آنان برمی‌گرداند و هر چیز خراب شده‌ای را اصلاح می‌نمود.»(۶)
🔴 در روايت آمده‌است كه: «بين بهشت و جهنم گردنهاى است كه غير از گريه‌كنندگان از ترس خداوند متعال، از آن رد نمىشوند.»
از رسول خدا(صلّى اللَّه عليه و آله و سلّم) روايت شده‌است كه فرمود: پروردگار من به من خبر داد و گفت كه: «به عزت و جلالم سوگند! هرگز آنچه را كه گريه‌كنندگان نزد من دريافت مىدارند، عابدان دريافت نخواهند كرد، من در مقامات بالا برايشان قصرى بنا مىكنم كه ديگران با آنان شريك نخواهند بود.»
و به موسى(عليه‌السّلام) وحى كرد و فرمود: «تا وقتى كه در دنيا هستى، بر خودت گريه كن، از چيزهايى كه موجب آتش و هلاكت مىشود بترس و مبادا زينت و زيبائى زندگانى دنيايى تو را بفريبد.»
و به عيسى(عليه‌السّلام) فرمود: «اى عيسى بن مريم، بر خودت گريه كن! مانند گريه كسى‌كه مى‌خواهد با خانوادهاش خداحافظى و وداع كرده، دنيا را رها و آن را براى اهلش ترك نمايد و ميل و رغبتش در چيزهايى است كه نزد خدايش دارد.»(۷)
📚منبع
(۱) من لایحضره الفقیه، شیخ صدوق، ج ٤، ص ٤٠٥
(۲) غرر الحكم، تمیمی آمدی، ج ۳، ص ۲۶۲
(۳) ثواب الأعمال، شیخ صدوق، ص ۱۷۲
(۴) بحار الأنوار، علامه مجلسی، ج ۸۲، ص۱۷۲
(۵) إرشاد القلوب، دیلمی، ص ۹۷
(۶) نهج البلاغه، خطبه ۱۷۸
(۷) عدةالداعی، ابن فهد حلی
مهربانی خداوند
امام سجاد علیه‌السلام یکی از گفتگوهای پروردگار را با پیامبرش موسی(ع) برای اصحابش نقل کرده، می‌فرماید:
خدای تعالی به موسی بن عمران(ع) وحی کرد: «ای موسی! مرا به مخلوقم و آنان را نسبت به من مهربان کن!» حضرت موسی(ع) عرض کرد: «پروردگارا چگونه مهربان کنم؟»
خطاب رسید: «نعمت‌های ظاهری و باطنی مرا برای ایشان بازگو کن تا مرا دوست بدارند و هیچ گریزپایی را از در خانه من و هیچ گمراهی را از آستانه من بازمگردان که این عمل برای تو از عبادت یک سال که روزها روزه بداری و شبهایش را نماز بگزاری بالاتر است.»
موسی(ع) عرض کرد: «پروردگارا! این بنده گریزپا کیست؟» خطاب رسید: «آن بنده‌ای است که از فرمان من سرکشی کند.» عرض کرد: «پس آن‌که از آستانه تو راه را گم کرده و آن گمراه کیست؟» فرمود:«کسی‌که امام زمانش را نشناسد و پس از شناخت او نیز به حضور او نرسد و به احکام دینش آشنا نگردد، در حالی‌که احکام دین و آنچه را که بدان وسیله خدا را عبادت کند و آنچه را که باعث خشنودی پروردگار است برسد به او شناسانده است.»
📚منبع
بحارالانوار، علامه مجلسی، ج ۱، ص ۷۱
محب خداوند
امام صادق عليه‌السّلام فرمود:
«هر گاه محبت خداوند در دل يك بنده‌اى روشن گردد او را از هر مشغول كنندهاى باز مى‌دارد و فقط متوجه خداوند مىگرداند، دوست خدا دلش از همه چيز پاك مى‌باشد و فقط به خداوند توجه دارد.
«محب خداوند از همگان راستگوتر مى‌باشد، و بهتر از همه به عهد خود وفا مى‌كند، و اعمال او از همه پاك‌تر است و باطنش از همه روشن‌تر و عبادتش از همه بيشتر مى‌باشد، هنگام مناجات فرشتگان به او افتخار مىكنند و با ديدن او بر خود مى‌بالند.»
خداوند متعال توسط او شهرها را آباد مى‌كند و بخاطر كرامت او بندگانش را گرامى مى‌دارد، هر گاه از پروردگار بخواهند بخاطر او خواسته‌هاى آنها را اجابت مى‌كند و به رحمت خود بلاها را از آنان دور مىگرداند، اگر مردم مى‌دانستند كه محب خدا چه مقامى دارد به خاك قدم او به خداوند متوسل مىشدند.»
📚منبع
ايمان و كفر، علامه مجلسى، ترجمه عزيز الله عطاردى، ج۱، ص۵۶۵
نزول بلا
🔹 امام موسی كاظم عليه‌السلام می‌فرمایند:
«نيست بلایی كه بر مؤمن وارد شود مگر آنكه به وسیله دعا سريع برطرف می‌گردد و چنانچه دعا نكند طولانی خواهد شد. پس هنگامی‌که مصيتی و بلایی وارد شد، به درگاه خداوند دعا و تضرّع كنيد.»
«ما مِنْ بَلاء يَنْزِلُ عَلي عَبْد مُؤْمِن فَيُلْهِمُهُ اللّهُ عَزَّ وَ جَلَّ الدُّعاءَ إِلاّ كانَ كَشْفُ ذلِكَ الْبَلاءِ وَشيكاً، وَ ما مِنْ بَلاء يَنْزِلُ عَلي عَبْد مُؤْمِن فَيُمْسِكُ عَنِ الدُّعاءِ إلاّ كانَ ذلِكَ الْبَلاءُ طَويلاً، فَإذا نَزَلَ الْبَلاءُ فَعَلَيْكُمْ بِالدُّعاءِ وَ التَّضَرُّعِ إلَي اللّهِ عَزَّ وَ جَلَّ.»(۱)
🔹 حضرت شعیب(ع) می‌فرمود:
«گناه نکنید که خدا بر شما بلا نازل می‌کند.»
یکی آمد و گفت من خیلی هم گناه کردم ولی خدا اصلا بلایی بر من نازل نکرده! خداوند به حضرت شعیب(ع) وحی کرده و فرمود به او بگو: «اتفاقا تو سر تا پا در زنجیر هستی.» آن فرد از حضرت شعیب(ع) درخواست نشانه می‌کند. خداوند می‌گوید به او بگو که: «عباداتش را فقط به عنوان تکلیف انجام می‌دهد و هیچ لذتی از آنها نمی‌برد.»
👈امام صادق(ع) فرمودند: «خداوند كمترين كاری كه درباره گناه‌کار انجـام مـی‌دهد اين‌است كـه او را از لـذّت مـناجـات محـروم می‌سـازد.»(۲)
📚منبع
(۱) الكافی، شیخ کلینی، جلد ۲، صفحه ۴۷۱؛ وسائل الشیعه، شیخ حر عاملی، ج ۷، ص ۴۴
(۲) معراج‌السعاده، ملا احمد نراقی، صفحه۶۷۳
شب زندهداری نشانه شیعه است
روايت شده که اميرالمؤمنين عليه‌السلام شبی مهتابی از مسجد بيرون شد و قصد بيابان کرد، گروهی به دنبال حضرت راه افتادند. حضرت توقفی کرد و ايستاد، بعد فرمود: «شما چکاره هستيد؟» گفتند: ای اميرالمؤمنين ما از شيعيان شما هستيم، نگاهی به چهرهی آنان کرد و فرمود: «من در چهرهی شما نشانی شيعه نمیبينم.» عرض کردند: نشانی شيعه چيست ای اميرمؤمنان؟
فرمود: «چهرههايشان زرد از شب زنده داری، ديدگانشان اشک‌آلود از گريه، از قيام به شب زندهداری پشت‌شان خم، از کثرت روزه شکم‌هايشان به پشت چسبيده، لب‌هايشان خشک از بسياری دعا، گرد خاشعين بر آنان نشسته.»
📚منبع
بحارالانوار، علامه مجلسی، ج ۶۸، ص ۱۵۱
