تخریب بقیع
ویژگی‌های حرم ائمه بقیع قبل از تخریب
قبر نورانی این چهار امام، در بقعه بزرگی قرار داشت که به طور هشت ضلعی ساخته و داخل گنبد آن سفیدکاری شده بود. این قبه دو در داشت که یکی از آن‌ها هر روز برای زیارت باز می‌شد. دور بقیع نیز حصاری بود که دو در داشت. یکی از این دو روبروی بقعه ائمه(ع) و دیگری روبروی در ورودی شهر مدینه قرار داشت.
حرم شریف بقیع مانند سایر حرم‌ها دارای خادم، کفش‌دار و زیارت‌نامه خوان‌های متعدد و همچنین دارای ضریح، روپوش، چلچراغ، شمعدان و فرش بود؛ اما بر خلاف حرم سایر ائمه، بقیع صحن و سرا نداشت. برای حفظ حرم بقیع با این خصوصیات در طول اعصار مختلف بارها تعمیر صورت گرفت تا این‌که در سال های ۱۲۲۱ و ۱۳۴۴ق، توسط وهابی‌ها تخریب شد.
📚منبع
درس‌نامه آشنایی با تاریخ مکه مکرمه و مدینه منوره، اصغر قائدان، ص ۱۲۷
آثار اسلامی مکه و مدینه، رسول جعفریان، ص ۳۸۳
چهره بقیع پس از تخریب
علامه محسن امین در مقدمه خود در کشف الارتیاب در این‌باره می‌نویسد: «آن‌ها پس از تخریب قبور ائمه و بزرگان مسلمین و هم‌سطح کردن قبور آنان با زمین، این مکان‌ها را محل رفت و آمد، ریختن کثافات و سرگین چهار پایان و سگ‌ها و محل استراحت آن‌ها و انواع اهانت‌های دیگر قرار دادند.»
همچنین یکی از جهان‌گردان غربی به نام مستر ریترکه به فاصله کوتاهی از ویرانی این حرم و سایر مقابر و حرم‌ها، بقیع را دیده، ویرانی آن‌جا را چنین ترسیم کرده‌است.
«چون وارد بقیع شدم، آن‌جا را همانند شهری دیدم که زلزله شدیدی در آن به وقوع پیوسته و آن را به ویرانه‌ای مبدّل ساخته‌است؛ زیرا در جای‌جای بقیع به جز قطعات سنگ و کلوخ به هم ریخته و خاک‌ها و زباله‌های روی هم انباشته و تیرهای چوب کهنه و شیشه‌های درهم شکسته و آجرها و سیمان‌های تکه‌تکه شده، چیز دیگری نمی‌توان دید. فقط در بعضی از ره‌گذرهای تنگ این قبرستان از میان این زباله‌ها راه باریکی برای عابرین باز کرده‌اند.
و اما آن‌چه در کنار دیوار غربی بقیع دیدم، تلّی بود از تیرهای قدیمی و تخته‌های کهنه و سنگ‌ها و قطعات آهن روی هم انباشته که این‌ها بخشی از زباله‌ها و بقایای مصالح ساختمان‌های ویران شده بودند. این ویرانی‌ها و خرابی‌ها نه در اثر وقوع زلزله و یا حادثه طبیعی، بلکه با عزم و اراده انسان‌ها به وجود آمده و همه آن گنبد و بارگاه‌های زیبا و سفید رنگ که نشانه قبور فرزندان و یاران پیامبر اسلام بود، با خاک یکسان گردیده‌اند.»
📚منبع
کشف الارتیاب فی اتباع محمد بن عبد الوهاب، سید محسن امین حسینی عاملی، ص ۶
تاریخ حرم ائمه بقیع علیهم‌السلام و آثار دیگر در مدینه منوره، محمدصادق نجمی، ص ۱۱۰
حمله وهابی‌ها به حرم امام حسین(ع) و اهانت به قبر آن حضرت
در ۱۸ ذی‌الحجه، وهابی‌ها به سرکردگی سعود بن عبدالعزیز پس از تسلط بر حجاز به کربلا یورش برده خرابی‌های زیادی به بار آورده و افراد زیادی را قتل‌عام کردند. وهابیون به مرقد مطهر صدمات زیادی وارد کرده و ذخائر موجود در آن جا را به غارت بردند. کلید‌دار می‌نویسد:
«آنان درب‌های حرم و نرده‌های فلزی و آینه‌کاری حرم را کندند و اشیای قدیمی و هدایای پادشاهان و شاهزادگان ایرانی را به تاراج بردند. همچنین تزئینات دیوارها و طلاهای سقف، شمعدان‌ها، فرش‌های گران‌بها، لوسترهای گران‌قیمت، درب‌های کنده‌کاری‌شده و غیره را تاراج کردند. افزون بر این‌کار نزدیک به پنجاه نفر را کنار ضریح و پانصد نفر را در صحن شریف به قتل رساندند.
شهر کربلا را نیز ویران کردند و بی‌رحمانه به کشتار پیرمردان و کودکان و زنان و مردان و غارت خانه‌ها پرداختند و کسی از حمله وحشیانه آنان در امان نماند.»
این حادثه به‌قدری تأسف‌بار بود که وقتی میرزا ابوطالب اصفهانی، چندین ماه پس از این فاجعه به کربلا وارد شد، تلخ‌کامی‌ها و آشفتگی‌های ناشی از آن را چنین گزارش کرد:
«در صحن مقدس، خون مذبوحان روان، گنبد و حجره‌های صحن از لاشه مقتولین پُر بود، شدت آن حادثه به‌جایی رسید که من بعدِ یازده ماه از آن وارد کربلا شدم، هنوز آن‌قدر تازگی داشت که به جز نقل آن، حدیثی دیگر در شهر نبود و راویان در اثنای حکایت می‌گریستند و از شنیدن آن، موها بر اندام راست می‌شد.»
📚 منبع
فرهنگ زیارت، محدثی، ص۳۱
نگاهی نو به جریان عاشورا، واسعی، ص۴۲۵
تاریخ کربلا و حایر حسینی علیه‌السلام، کلیدار، ص۱۷۴
مسیر طالبی، ابوطالب، ص ۴۰۹
تخریب بقیع در ادوار تاریخ
مروان بن حکم نخستین کسی بود که به برداشتن سنگ قبر اولین مدفون بقیع یعنی «عثمان بن مظعون» اقدام کرد. این سنگ قبر با دست مبارک پیامبر(ص) نهاده شده بود. بر این اساس می‌توان او را جزء اولین کسانی به حساب آورد که قصد تخریب بقیع را داشته‌اند.
وهابیان، بار نخست در سال ۱۲۲۱ ه.ق بخشی از بناهای قبرستان بقیع را ویران کردند، آنان پس از طرد شدن از سرزمین حجاز به وسیله نیروهای عثمانی، تجدید قوا کردند و با تکمیل سلطه خود بر حجاز، در هشتم شوال سال ۱۳۴۴ ه.ق تمام این بناها و گنبدها و آثار را ویران کردند و اموال و اشیا گران‌قیمت موجود در این اماکن را به تاراج بردند و نه تنها در مدینه، بلکه در هر جا گنبد و بارگاه و زیارتگاهی بود، ویران کردند.
📚منبع
آثار اسلامی مکه و مدینه، رسول جعفریان، ص ۲۸۲
تخریب و بازسازی بقیع به روایت اسناد، سیدعلی قاضی عسکر، ص ۴۲
وضعیت قبرستان بقیع قبل از تخریب
تا پیش از تخریب و ویرانی قبور مطهر بقیع توسط وهابیت متعصب که بر اساس معتقدات خود، به تخریب بسیاری از آثار تاریخی پرداختند، بر روی قبور پیشوایان و سایر بزرگان اسلام که در مدینه مدفون بودند گنبدها و بناهایی قرار داشت.
ائمه بقیع در بقعه بزرگی که به طور هشت ضلعی ساخته شده‌بود و اندرون و گنبد آن سفیدکاری شده‌بود مدفون بودند.
پس از تسلط وهابیون بر مدینه آن‌ها ضمن تخریب قبور، آثاری که بر روی قبور قرار داشت را نیز از بین بردند.
در جریان این واقعه بارگاه امام حسن مجتبی(ع)، امام سجاد(ع)، امام محمدباقر(ع) و امام جعفر صادق(ع) ویران شد.
آنان اضافه بر قبور مطهر ائمه معصومین(ع)، دیگر قبور را هم تخریب کردند که عبارتند از: قبر منسوب به فاطمه زهرا(س)، عبدالله بن عبدالمطلب و آمنه پدر و مادر پیامبر اسلام(ص)، قبر مطهر فاطمه بنت‌اسد(س) مادر امیرالمومنین(س)، قبر مطهر حضرت ام‌البنین(س)، قبر عباس عموی پیامبر(ع)، ابراهیم پسر پیامبر(ع)، قبر اسماعیل فرزند حضرت صادق(ع)، قبر دخترخواندگان پیامبر(س)، قبر حلیمه سعدیه مرضعه پیامبر(س) و قبور شهدای زمان پیامبر(ع)
📚منبع
آثار اسلامی مکه و مدینه، جعفریان، ص۳۲۲
نخستین تخریب قبور ائمه بقیع
نخستین تخریب قبور مطهر ائمه بقیع به دست وهابیون سعودی در سال ۱۲۲۰ هجری یعنی زمان سقوط دولت اول سعودی‌ها توسط حکومت عثمانی روی داد.
پس از این واقعه تاریخی – اسلامی با سرمایه‌گذاری مسلمانان شیعه و به‌‌کار بردن امکانات ویژه‌ای، مراقد تخریب شده به زیباترین شکل بازسازی شد و با ساخت گنبد و مسجد، بقیع به یکی از زیباترین مراقد زیارتی و در واقع مکان زیارتی – سیاحتی مسلمانان تبدیل شد.
📚منبع
آثار اسلامی مکه و مدینه، جعفریان، ص۳۲۲
دومین تخریب بقیع
دومین و در واقع دردناک‌ترین حادثه تاریخی – اسلامی معاصر به هشتم شوال سال ۱۳۴۴ و پس از روی کار آمدن سومین حکومت وهابی عربستان مربوط می‌شود.
سالی که وهابیون به فتوای سران خود مبنی بر اهانت و تحقیر مقدسات شیعه، مراقد مطهر ائمه و اهل‌بیت پیامبر(ص) را مورد دومین هجوم وحشیانه خود قراردادند و بقیع را به مقبره‌ای ویران شده و در واقع مهجور و ناشناخته تبدیل کردند.
📚منبع
آثار اسلامی مکه و مدینه، جعفریان، ص۳۲۲
تخریب قبور در مکه، مدینه، جده و کربلا
وهابیون در سال ۱۳۴۳ هجری قمری در مکه گنبدهای قبر حضرت عبدالمطلب(ع)، ابی‌طالب(ع)، خدیجه(ع) و زادگاه پیامبر(ع) و فاطمه زهرا(ع) و خیزران عبادتگاه سری پیامبر(ع) را با خاک یکسان کردند و در جده نیز قبر حوا و دیگر قبور را تخریب کردند.
در مدینه نیز گنبد منور نبوی را به توپ بستند، ولی از ترس مسلمانان قبر شریف نبوی را تخریب نکردند.
آن‌ها همچنین در شوال ۱۳۴۳ با تخریب قبور مطهر ائمه بقیع(ع) اشیاء نفیس و با ارزش آن قبور مطهر را به یغما بردند و قبر حضرت حمزه(ع) و شهدای احد را با خاک یکسان و گنبد و مرقد حضرت عبدالله و آمنه پدر و مادر پیامبر(ع) و دیگر قبور را هم خراب کردند.
وهابیون متعصب در همان سال به کربلای معلی حمله کردند و ضریح مطهر حضرت امام حسین(ع) را کندند و جواهرات و اشیاء نفیس حرم مطهر را که اکثرا از هدایای سلاطین و بسیار ارزشمند و گران‌بها بود غارت کردند و قریب به ۷۰۰۰ نفر از علما، فضلا و سادات و مردم را کشتند.
سپس به سمت نجف رفتند که موفق به غارت نشدند و شکست خورده برگشتند.
📚منبع
آثار اسلامی مکه و مدینه، جعفریان، ص۳۲۲
