حضرت عبدالعظیم(ع)
حضرت عبدالعظیم(ع)
شخصيّت حضرت عبدالعظيم حسنی(ع)
امام هادی عليه‌السلام به حمّاد رازی فرمودند:
«إذا أشكَلَ عَلَيكَ شَیءٌ مِن أمرِ دينِكَ بِناحِيَتِكَ ، فَسَلْ عَن عَبدِالعَظيمِ بنِ عَبدِاللَّهِ الحَسَنِيی عليه‌السلام.»
«هرگاه در قلمرو خود در كار دين به مشكلی دچار شدی، آن را با عبدالعظيم حسنی در ميان بگذار.»(۱)
امام هادی عليه‌السلام به مردی از اهالی ری كه به زيارت امام حسين عليه‌السلام رفته بود فرمودند:
«أما إنَّكَ لَو زُرتَ قَبرَ عَبدِالعَظيم عِندَكمُ لَكُنتَ كَمَن زارَ الحُسَينَ عليه السلام.»
اگر قبر عبدالعظيم را در شهر خود زيارت كنی، چنان است كه گويی امام حسين عليه‌السلام را زيارت كردهای.»(۲)
📚منبع
(۱) مستدرك الوسائل، محدث نوری، ج ۱۷، ص ۳۲۱
(۲) كامل الزيارات، ابن قولویه، ص ۳۲۴
ثواب زیارت حضرت عبدالعظیم حسنی(ع)
شیخ صدوق در باب زیارت مرقد حضرت عبدالعظیم حسنی(ره)، روایتی را نقل می‌کند که فردی از اهالی ری بر امام هادی(ع) وارد شد و گفت: به زیارت حضرت سیدالشهدا(ع) مشرف شدم. امام(ع) فرمود:
«ثواب زیارت قبر عبدالعظیم که نزد شماست مانند کسی است که قبر حسین بن علی(ع) را زیارت کرده است.»
📚منبع
ثواب الاعمال، صدوق، ص۹۹
مقام و منزلت حضرت عبدالعظیم حسنی (ع)
🔸احمد بن خالد برقی می‌گويد: عبدالعظيم حسنی از دست حاكم و سلطان زمان خودش فراری شد و در خانه مردی از شيعيان در ری پنهان شد. در آن خانه عبادت می‌كرد و روزها روزه می‌گرفت و شب ها به عبادت می‌پرداخت و مخفيانه از خانه برای زيارت قبری كه نزديك محلّ سكونت وی بود، بيرون می‌رفت و می‌گفت :
«اين قبرِ مردی از فرزندان موسی بن جعفر است.»
كم كم خبر ايشان در بين شيعيان پخش شد و گروه گروه به ديدار حضرت عبدالعظيم می‌آمدند. شخصی از شيعيان پيامبر را در خواب ديد كه فرمود: «مردی از فرزندان من نزد درخت سيب در باغ عبدالجبار بن عبدالوهاب دفن خواهد شد.»
حضرت عبدالعظيم مريض شد و بعد از مدتی فوت كرد و در جيب لباسش نوشته‌ای يافتند كه در آن نوشته بود:
«من ابوالقاسم عبدالعظيم بن عبداللّه بن علی بن الحسن بن زيد بن الحسن بن علی بن ابی طالب (ع) هستم.»(۱)
🔸حضرت عبدالعظيم از نوادگان حضرت امام حسن(ع) می‌باشد و از اصحاب امام جواد و امام هادی(ع) بود و عقايد خود را بر امام هادی(ع) عرضه داشت و امام او را تأييد كرد. مناسب است ما اين روايت را نقل كنيم. شيخ صدوق (ره) و غير ايشان از جناب عبدالعظيم روايت كرده اند كه فرمود: بر آقای خودم، حضرت امام هادی(ع) وارد شدم. چون مرا ديد فرمود: «مرحبا به تو ای ابوالقاسم! تو ولیّ ما هستی.»
عرض كردم: ای فرزند رسول خدا! می‌خواهم دين خود را بر شما عرضه كنم. اگر مورد پسند شما است تأييد بفرماييد و اگر ناپسند است راهنماييم كنيد.
من عقيده دارم خدا، واحد و يگانه است و مثل و مانندی ندارد و جسم و صورت و عرض و جوهر نيست، بلكه پديد آورنده اجسام و صورت‌هاست. پروردگار و مالك هر چيزی است. او مالك و صاحب هر چيزی است.
عقيده دارم محمد(ص) پيامبر و رسول و آخرين آنان است و بعد از او پيامبری نخواهد بود و تا روز قيامت دين آن حضرت اسلام خواهد بود و شريعت ديگری نخواهد بود.
عقيده دارم امام و خليفه و ولیّ امر بعد از پيامبر(ص) اميرالمؤمنين(ع) و بعد از آن حسن(ع) و بعد حسين(ع) و علی بن الحسين و بعد محمد بن علی و سپس جعفر بن محمد و بعد موسی بن جعفر و بعد علی بن موسی و سپس محمد بن علی است و بعد شما را امام می‌دانم.
حضرت فرمود: «بعد از من پسرم حسن و بعد از او مهدی خواهد بود كه كسی او را نمی‌بيند و از نظرها غائب خواهد بود و زمين را پر از عدل و داد خواهد كرد پس از اين كه پر از ظلم و جور شده باشد.»
گفتم : عقيده دارم دوست ايشان دوست خداست و دشمن ايشان دشمن خداست و اطاعت ايشان واجب ومعصيت اينان معصيت خدا است.
عقيده دارم معراج و سؤال در قبر و بهشت و جهنم و صراط و ميزان حق است و قيامت خواهد آمد و همه زنده خواهيم شد.
پس امام هادی (ع) فرمود:
«ای ابوالقاسم! به خدا اين است دين پسنديده ثابت. بر همين اعتقاد بمان. خداوند تو را براين اعتقاد محافظت كند.» (۲)
📚منبع
(۱) معجم رجال الحديث، الخوئيی، ج ۱۰، ص ۴۶
(۲) منتهی الآمال، شیخ عباس قمی، ج ۲، ص ۳۹۲
جایگاه حضرت عبدالعظیم حسنی(ع) از منظر امام هادی(ع)
امام هادی(ع) در سفری که حضرت عبدالعظیم(ع) به سامرا داشت، او را تصدیق می‌کند.
امام هادی(ع) وی را این‌گونه خطاب می‌کند: «یا اباالقاسم! انتَ ولیُنا حقاً.»
«تو به حق ولی ما هستی. تو همان دینی را که پسندیده خداست، انتخاب کرده‌ای. خداوند تو را با گفتار ثابت در دنیا و آخرت تثبیت کند.»
این گفتگو میان امام و عبدالعظیم به «حدیث عرض دین» مشهور است.
📚منبع
التوحيد، شیخ صدوق، ص ۸۱
مستدرك الوسائل، محدث نوری، ص ٣٢١
مقام علمی حضرت عبدالعظیم حسنی(ع)
ابوتراب رویانی می‌گوید: شنیدم که ابوحماد رازی می‌گفت در سامرا بر امام هادی(ع) وارد شدم و از بعضی مسائل حلال و حرام پرسیدم. چون قصد وداع داشتم حضرت فرمود:
«چنانچه در امور دینی در [تشخیص] حلال و حرام، مسئله‌ای بر تو دشوار شد، از عبدالعظیم بن عبدالله حسنی سؤال کن و سلام مرا به او برسان.»
📚منبع
التوحيد، شیخ صدوق، ص ۸۱
مستدرك الوسائل، محدث نوری، ص٣٢١
مصاحبت حضرت عبدالعظیم با ائمه(ع)
عبدالعظیم مشهور به عبدالعظیم حسنی، شاه عبدالعظیم و سیدالکریم از راویان شیعه در قرن سوم قمری است. پدرش عبدالله بن علی قافه و مادرش دختر اسماعیل بن ابراهیم بوده که به «هیفاء» موسوم است.(۱) نسب وی به امام مجتبی(ع) می‌رسد.(۲)
عبدالعظیم محضر چند امام را درک کرده است. آقابزرگ تهرانی نقل می‌کند که عبدالعظیم حسنی، امام رضا(ع) و امام جواد(ع) را درک کرده و ایمان خویش را بر امام هادی(ع) عرضه داشته و در زمان وی وفات یافت.(۳) اما آیت‌الله خویی، هم‌عصر بودن عبدالعظیم با امام رضا(ع) را رد می‌کند.(۴)
شیخ طوسی در کتاب رجالی خویش، وی را در زمره اصحاب امام عسکری(ع) نام می‌برد.(۵)
عزیزالله عطاردی نیز تصریح می‌کند با توجه به حالات عبدالعظیم حسنی و تحقیق در روایات وی، می‌توان دریافت که او امام کاظم(ع)، امام رضا(ع)، امام جواد(ع) و امام هادی(ع) را درک کرده است.(۶)
درباره برخورد عبدالعظیم با امامان نقل شده که او هرگاه وارد مجلس امام جواد(ع) یا امام هادی(ع) می‌شد، با کمال ادب و خضوع و غایت حیا و تواضع، در حالی که دست‌های خود را از ردا بیرون آورده بود، به محضر آن امامان سلام عرض می‌کرد و امام پس از جواب سلام، او را نزدیک خود می‌خواند و در کنار خویش می‌نشاند؛ به حدّی که زانوی او به زانوی امام می‌چسبید و امام، کاملا از احوال او سؤال می‌کرد. این برخورد موجب حسرت و غبطه دیگران می‌شد.(۷)
📚منبع
(۱)عمدة الطالب، ابن عنبه، ص۹۴
(۲)رجال، نجاشی، ص۲۴۸
(۳) الذریعة، آقابزرگ تهرانی، ج۷، ص۱۹۰
(۴) معجم رجال الحدیث، سیدابوالقاسم خویی، ج۱۱، ص۵۳
(۵)رجال، شیخ طوسی، ص۴۰۱
(۶) عبدالعظیم الحسنی حیاته و مسنده، عزیزالله عطاردی قوچانی، ص۳۷
(۷) زندگانی حضرت عبدالعظیم(ع)، عزیزالله عطاردی، ص۳۰
مقصود از برابرى زيارت حضرت عبدالعظيم با زيارت امام حسین(ع)
با توجه به ثواب عظیم زیارت قبر امام حسین(ع)، مسئله این است که آیا زیارت حضرت عبدالعظیم(ع) به طور مطلق می‌تواند جایگزین زیارت امام حسین(ع) شود و یا در شرایط خاصی از چنین فضلیتی برخوردار است؟
در یک جمله، آیا برابری زیارت عبدالعظیم(ع) و زیارت امام حسین(ع) مطلق است یا مقیّد؟
پاسخ : بی‌تردید، مقصود امام هادی(ع) در حدیثی که (خطاب به یکی از اهالی ری) فرمودند: « بدان که اگر قبر عبدالعظیم در شهر خودتان را زیارت کنى، همچون کسى باشى که حسین بن على(ع) را زیارت کرده باشد.» این نیست که از فضایل زیارت امام حسین(ع) بکاهد یا در بیان فضیلت حضرت عبدالعظیم(ع) مبالغه نماید.
بنابراین، در پاسخ به این پرسش، می‌توان گفت : برابری فضیلت زیارت عبدالعظیم(ع) و امام حسین(ع) مقیّد است به فضای سیاسی ویژه‌ای که پیروان اهل‌بیت(ع) درآن مقطع تاریخی درآن زندگی می‌کردند. در زمانی که اختناق شدیدی جهان اسلام را فراگرفته بود و جامعه تشیع در دوران زمامداری افرادی مانند متوکل، مُعتز و معتمد عباسی، سخت‌ترین دوران‌های تاریخی خود را سپری می‌کرد.
در چنین شرایطی، امام هادی(ع) به منظور پیشگیری از خطرهایی که از طرف حکومت‌های وقت، شیعیان را تهدید می‌کرد، فضیلت زیارت حضرت عبدالعظیم را با زیارت امام حسین(ع) برابر دانسته است.
به تعبیری روشن‌تر ، زیارت حضرت عبدالعظیم(ع) برای افرادی که آمادگی خطرپذیری برای زیارت امام حسین(ع) را داشته باشند، پاداشی معادل زیارت آن حضرت دارد و حرم حضرت عبدالعظیم(ع) شعبه‌ای از حرم سیدالشهدا(ع) است که این خود، فضیلتی بزرگ و حاکی از جایگاه بلند عبدالعظیم در نزد اهل بیت(ع) و عظمت معنوی ایشان است.
📚منبع
حکمت نامه حضرت عبدالعظیم الحسنی(ع)، محمدی ری شهری، ص ۲۲
همانند زیارت حضرت سیدالشهدا علیه‌السلام
حاج ميرزا ابوالقاسم نراقى مؤلف كتاب «شعب المقال فی احوال الرجال» نويسد:
ابوالقاسم عبدالعظيم بن عبداللّه بن على بن حسن بن زيد بن حسن بن على بن ابى طالب ثقه‌اى جليل‌القدر بود. گريزان از سلطان به رى درآمد و در آنجا بمُرد و به خاک سپرده شد. امام هادى عليه‌السلام به بعضی از اصحاب خود فرمود:
«اگر قبر عبدالعظيم را زيارت مى‌كردى چون كسى بودى كه حسين بن على عليه‌السلام را زيارت كرده‌است.»
📚منبع
شعب المقال، نراقى، ص۷۱
مقاله “عظمت شخصيت عبدالعظيم حسنى عليه‌السلام”، سيد جعفر شهيدى، مجله علوم حديث، ش ۱